Chuyên đề Đổi mới phương pháp dạy học qua việc sử dụng bản đồ tư duy trong các tiết dạy

Trường THCS Phan Đình Phùng
Tổ Toán Lý - Năm học 2011 – 2012.
Chuyên đề : 
 “ Đổi mới phương pháp dạy học qua việc sử dụng bản đồ tư duy trong các tiết dạy”
Đặt vấn đề :
 Hiện nay, chúng ta thường ghi chép thông tin bằng các ký tự, đường thẳng, con số. Với cách ghi chép này, chúng ta mới chỉ sử dụng một nửa của bộ não - não trái, mà chưa sử dụng kỹ năng bên não phải, nơi giúp chúng ta xử lý các thông tin về nhịp điệu, màu sắc, không gian ... và cách ghi chép thông thường khó giúp ta nhìn được tổng thể của cả vấn đề.
 Qua nghiên cứu cho thấy, nhiều học sinh chưa biết cách học, cách ghi kiến thức vào bộ não mà chỉ học thuộc lòng, học vẹt, thuộc một cách máy móc, thuộc nhưng không nhớ được kiến thức trọng tâm, không nắm được “sự kiện nổi bật” trong tài liệu đó, hoặc không biết liên tưởng, liên kết các kiến thức có liên quan với nhau. 
 Có cách nào để giúp HS biết cách hệ thống hóa kiến thức của một chủ đề, của một bài học hoặc một chương, biết cách ghi chép, sắp xếp kiến thức cần nhớ một cách mạch lạc mà lại dễ nhìn, dễ viết, dễ hiểu, dễ nhớ và kích thích được sự sáng tạo của HS hay không ? 
 Sau khi được học tập về các phương pháp dạy học tích cực; dưới sự chỉ đạo của Nhà trường để nâng cao chất lượng dạy học, tổ CM đã chọn và thực hiện chuyên đề “ Đổi mới phương pháp dạy học qua việc sử dụng bản đồ tư duy trong các tiết dạy”
B. Nội dung chuyên đề: 
 I . Bản đồ từ duy là gì? Bản đồ tư duy có ưu điểm gì và giúp được gì cho HS?
 Bản đồ tư duy hay còn gọi là sơ đồ tư duy, lược đồ tư duy là phương pháp chú trọng đến cơ chế ghi nhớ, dạy cách học, cách tự học nhằm tìm tòi, đào sâu, mở rộng một ý tưởng, hệ thống hóa một chủ đề hay một mạch kiến thức bằng cách kết hợp việc sử dụng đường nét, màu sắc, chữ viết với sự tư duy tích cực. 
 Bản dồ tư duy có ưu điểm sau:
* Logic, mạch lạc
* Dễ nhìn, dễ viết, dễ hiểu, dễ nhớ
* Kích thích hứng thú học tập sáng tạo của HS.
* Phát triển tối đa tiềm năng ghi nhớ của bộ não.
* Rèn luyện cách xác định chủ đề và phát triển ý chính, ý phụ 1 cách logic.
 Bản đồ tư duy có thể giúp học sinh
* Sáng tạo hơn
* Tiết kiệm thời gian
* Ghi nhớ tốt.
* Phát triển ý tưởng, hệ thống hóa kiến thức.
* Phát triển nhận thức, tư duy, óc tưởng tượng
 II. Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học như thế nào ?
 1. Phương tiện thiết kế BĐTD 
 Phương tiện để thiết kế BĐTD khá đơn giản, chỉ cần giấy, bìa, bảng phụ, phấn màu, bút chì màu, tẩy,hoặc dùng phần mềm Mindmap, vì vậy có thể vận dụng với bất kì điều kiện cơ sở vật chất nào của các nhà trường hiện nay. 
 Trước mắt dùng phấn màu vẽ BĐTD lên bảng và sử dụng bút màu vẽ trên giấy, bìa đối với HS
 Điều quan trọng là GV hướng cho HS có thói quen lập BĐTD trước hoặc sau khi học một bài hay một chủ đề, một chương, để giúp các em có cách sắp xếp kiến thức một cách khoa học, lôgic đồng thời nhìn được bức tranh tổng thể của kiến thức.
 2. Hướng dẫn HS thiết lập BĐTD 
 2.1 - Cho HS làm quen với bản đồ tư duy bằng cách giới thiệu cho HS một số “BĐTD” cùng với sự dẫn dắt của GV để các em làm quen.
 2.2 - Tập “đọc hiểu” BĐTD, sao cho chỉ cần nhìn vào BĐTD bất kỳ HS nào cũng có thể thuyết trình được nội dung 1 bài học hay 1 chủ đề, một chương theo mạch lôgic của kiến thức. 
 2.3 - Hướng cho HS có thói quen khi tư duy lôgic theo hình thức sơ đồ hoá trên BĐTD. Từ một vấn đề hay chủ đề chính đưa ra các ý lớn thứ nhất, ý lớn thứ hai, thứ ba... mỗi ý lớn lại có các ý nhỏ liên quan với nó, mỗi ý nhỏ lại có các ý nhỏ hơn ... các nhánh này như “bố mẹ” rồi “con, cháu, chắt, chút chít”... các đường nhánh có thể là đường thẳng hay đường cong
 2.4 - Tập vẽ BĐTD
 a) GV có thể hướng dẫn cho HS:
+ Hoàn thiện các BĐTD do GV đã vẽ
+ Sử dụng các BĐTD thiếu nhánh, thiếu nội dung để hướng dẫn
 b) Cho HS thực hành vẽ BĐTD trên giấy, vở, bìa, bảng phụ
+ Chọn từ trung tâm (từ khóa) là tên của một bài hay 1 chủ đề hoặc hình vẽ của CĐ chính, chẳng hạn: Ba trường hợp đồng dạng của tam giác, hình chữ nhật, ... 
+ Vẽ nhánh cấp 1: thể hiện nội dung chính
+ Vẽ nhánh cấp 2,3
+ Hoàn thiện BĐTD
 c) Vẽ BĐTD theo nhóm hoặc từng cá nhân
 3. Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học một cách phù hợp để mang lại hiệu quả dạy học cao
 3.1 - Sử dụng vào việc hình thành kiến thức mới: 
 - HS thảo luận nhóm hoặc làm việc độc lập vẽ BĐTD 
 - HS thuyết trình trước nhóm, lớp => GV, HS bổ sung điều chỉnh => hình thành kiến thức mới
 3.2- Sử dụng ôn tập hệ thống hóa kiến thức: 
 - HS hoặc nhóm HD vẽ BĐTD=> trình bày=> chỉnh sửa, bổ sung=> hoàn thiện.
 - Ví dụ về việc thiết kế bản đồ tư duy sau khi học bài " Sự tạo ảnh trên phim trong máy ảnh"
Kết luận :
Sử dụng thành thạo và hiệu quả BĐTD trong DH sẽ mang lại nhiều kết quả tốt và đáng khích lệ trong phương thức HT của HS và PP giảng dạy của GV, có thể vận dụng nó cho các môn học ở trường PT và cho lập kế hoạch công tác QL. 
Học sinh sẽ học được phương pháp học, tăng tính độc lập, chủ động, sáng tạo và phát triển tư duy. 
Hình thành thói quen tư duy bằng BĐTD.
Việc sử dụng BĐTD giúp:
 - GV đổi mới PPDH
 - HS học tập tích cực 
 Việc thực hiện chuyên đề nêu trên chính là một trong những cách làm thiết thực triển khai nội dung dạy học có hiệu quả - một trong năm nội dung của phong trào thi đua “Xây dựng Trường học thân thiện, học sinh tích cực” mà Bộ Giáo dục và Đào tạo phát động .
 Tuy nhiên đây là phương pháp dạy học mới mẻ nên khi thực hiện chuyên đề này cả
 GV và học sinh không thể tránh khỏi bỡ ngỡ, chưa quen. Chúng tôi rất mong nhận được sự góp ý từ phía các thầy cô giáo ngày hôm nay để chuyên đề được hoàn chỉnh và khi đưa vào giảng dạy sẽ mang lại hiệu quả dạy học cao hơn.
 Xin chân thành cảm ơn sự lắng nghe của các thầy cô giáo. Xin kính chúc các thầy cô mạnh khỏe và luôn thành công trong công việc của mình! 
 Phan Đình Phùng, ngày 15 tháng 3 năm 2012
 Người viết
 Nguyễn Văn Ngãi