Giáo án Tự nhiên xã hội 3 - Bài 23: Phong trào tây sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước, bảo vệ tổ quốc cuối thế kỉ XVIII

Tiết 29: BÀI 23: PHONG TRÀO TÂY SƠN VÀ SỰ NGHIỆP
Ngày soạn: 	 THỐNG NHẤT ĐẤT NƯỚC, BẢO VỆ 
Ngày dạy:	 TỔ QUỐC CUỐI THẾ KỈ XVIII.
I. Mục tiêu bài học:
1. Về kiến thức: Giúp HS hiểu:
- Thế kỉ XVI –XVIII, đất nước bị chia làm 2 miền có chính quyền riêng biệt mà hầu như các tập đoàn phong kiến đang thống trị không còn khả năng thống nhất.
- Trước tình hình khủng hoảng của chế độ phong kiến ở cả 2 miền, nguy cơ chia cắt đất nước đang ngày càng gia tăng. Phong trào Tây Sơn, trong quá trình đánh đổ các tập đoàn phong kiến đang thống trị, đã xoá bỏ tình trạng chia cắt, bước dầu thống nhất lại đất nước.
- Trong quá trình đấu tranh của mình, phong trào nông dân còn hoàn thành thắng lợi 2 cuộc kháng chiến (chống Xiêm và chống Thanh) bảo vệ nền độc lập dân tộc, góp thêm những chiến công huy hoàng vào sự nghiệp giữ nước anh hùng.
2. Tư tưởng, tình cảm:
- Giáo dục lòng yêu nước, đấu tranh cho sự nghiệp bảo vệ sự toàn vẹn của đất nước.
- Tự hào về tinh thần đấu tranh của người nhân dân Việt Nam.
3. Về kĩ năng:
- Tiếp tục bồi dưỡng kĩ năng sử dụng bản đồ lịch sử.
- Bồi dưỡng khả năg phân tích, nhận định sự kiện lịch sử.
II. Thiết bị, tài liệu dạy học:
- Bản đồ Việt Nam có các địa danh cần thiết; bản đồ các trận quyết chiến.
- Một số câu nói của Quang Trung, thơ ca của người đương thời nói về vua Quang Trung.
III. Tiến trình tổ chức dạy và học: 
1. Kiểm tra bài cũ:
Câu 1: Thế kỉ XVI-XVIII, kinh tế nước ta có bước phát triển mới, phồn thịnh như thế nào?
Câu 2: Tại sao thủ công nghiệp ngày càng tăng tiến nhưng không thể chuyển hoá sang phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa ?
2. Giới thiệu bài mới:
Qua bài 22 chúng ta đã thấy vào cuối thế kỉ XVIII chế độ phong kiến Đàng Ngoài, Đàng Trong đều bước vào giai đoạn khủng hoảng, suy tàn. Một phong trào nông dân bùng lên rầm rộ, mở đầu từ ấp Tây Sơn (Bình Định) và trong quá trình đấu tranh kiên cường của mình đã làm nên 2 sư nghiệp lớn: thống nhất đất nước và đánh bại giặc ngoại xâm , bảo vệ Tổ quốc.
Hoạt động giáo viên và học sinh
Mục tiêu cần đạt
*Hoạt động 1:Cả lớp và cá nhân
- Trước GV giới thiệu sơ lược về tình trạng khủng hoảng của chế độ phong kiến Đàng Ngoài: Giữa thế kỉ XVIII, chế độ phong kiến Đàng Ngoài lâm vào khủng hoảng trầm trọng: Ruộng đất bị địa chủ chiếm đoạt, thuế khoá nặng nề, quan lại tham nhũng, đời sống nhâ dân sa sút nghiêm trọng, phong trào đấu tranh của nông dân bùng lên rầm rộ, tiêu biểu có khởi nghĩa của Nguyễn Danh Phương, Nguyễn Hữu Cầu, Hoàng Công Chất
- Hỏi: Trong khi chế độ phong kiến Đàng Ngoài khủng hoảng thì ở Đàng Trong năm 1744, chúa Nguyễn Phúc Khoát đã làm gì? Sự kiện này nói lên điều gì ?
- HS nhớ lại kiến thức trả lời: Năm 1744, chúa Nguyễn xưng vương, bắt tay xây dựng chính quyền Trung ương, nước ta đứng trước nguy cơ bị chia làm 2 nước. Chính quyền Đàng Trong từ đócũnglâm vào khủng hoảng, suy yếu, đời sống nhân dân cực khổ. Theo một giáo sĩ phương Tây bấy giờ:“gạo đắt như vàng, tình trạng dói khổ bày ra lắm cảnh thương tâm khó tả, các xác chết chồng chất lên nhau”. Phong trào nông dân bùng nổ ở Đàng Trong.
- Hỏi: Trình bày diễn biến của Phong trào Tây Sơn và vai trò của khởi nghĩa Tây Sơn ?
- HS theo dõi SKG trả lời.
GV đàm thoại với HS về 3 anh em Tây Sơn: Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ, gốc họ Hồ, lớn lên gặp lúc Quốc phó Trương Phúc Loan chuyên quyền, nhân dân lầm than cực khổ. Ba anh em đã vùng lên Tây Sơn xây dựng căn cứ khởi nghĩa. Năm 1771, cả 3 anh em đổi sang họ Nguyễn, dựng cờ chống TRườn Phúc Loan, tại Tây Sơn, Bình Định. Khởi nghĩa phát triển dần thành phong trào nông dân rộng lớn, đảm nhận sứ mệnh tiêu diệt các tập đoàn phong kiến thống nhất đất nước.
- GV dẫn dắt: Ngoài sự nghiệp thống nhất đất nước, phong trào Tây Sơn còn đảm đương nhiệm vụ kháng chiến chống ngoại xâm bảo vệ Tổ quốc.
*Hoạt động 1: Cả lớp và cá nhân
- Hỏi: Em hãy cho biết nguyên nhân, diễn biến, kết quả của cuộc kháng chiến chống quân Xiêm ?
- HS theo dõi SGK, trả lời.
- GV bổ sung, kết hợp với sử dụng lược đồ chiến thắng Rạch Gầm, Xoài Mút để trình bày về cuộc kháng chiến chống quân Xiêm, sau đó GV chốt ý:
 + Nghĩa quân Tây Sơn bắt giết 2 chúa là Nguyễn Phúc Dương và Nguyễn Phúc Thuần, còn laịi nguời cháu của chúa Nguyễn là Nguyễn Ánh chạy thoát. Năm 1784, Nguyễn Ánh đã bỏ chạy sang Xiêm cầu cứu. Vua Xiêm sai tướng đem 2 vạn quân thuỷ theo con đường Rạch Gía (Kiến Giang) và 3 vạn quân bộ theo con đường Cần Thơ tiến vào nước ta cuối năm 1784 chiếm gần nửa đất Nam bộ, ra sức cướp phá chuẩn bị tấn công quân Tây Sơn.
 + Trước giặc ngoại xâm, vua Tây Sơn là Thái Đức (Nguyễn Nhạc) đã sai em là Nguyễn Huệ đem binh thuyền vào Nam chống giặc.
- HS trình bày những hiểu biết của mình về chiến thắng Rạch Gầm-Xoài Mút : Đây là một chiến thắng lớn tiêu diệt gần 4 vạn quân Xiêm, thể hiện tài tổ chức, cầm quyền của Nguyễn Huệ. Chiến thắng này đã khiến người Xiêm “ngoài miệng thì nói khoát nhưng trong bụng thì sơ quân Tây Sơn như sợ cọp”, nêu cao ý thức dân tộc của phong trào Tây Sơn.
*Hoạt động 1: Cả lớp và cá nhân
- GV giảng giải: sau khi đánh tháng quân Xiêm, 1786 Nguyễn Huệ kéo quân ra Bắc tiêu diệt họ Trịnh, tôn phò vua Lê, kết duyên với công chúa Lê Ngọc Hân (con gái Lê Hiển Tông). Sau đó ông về Nam (Phú Xuân).
 + Ở ngoài Bắc, Nguyễn Hữu Chỉnh giúp vua Lê Chiêu Thống phản bội Tây Sơn. Sau khi bị quân Tây Sơn đánh vua Lê Chiêu Thống đã cầu cứa quân Thanh. Vua Thanh đã cho 29 vạn quân sang nước ta.
* Hoạt động 1:Cả lớp và cá nhân
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để trình nguyên nhân, diễn biến, kết quả của cuộc kháng chiến chống quân Thanh. Qua đó thấy 
được vai trò của Nguyễn Huệ và tinh thần dân tộc của quân Tây Sơn
- GV bổ sung kết luận và giải giảng thêm: Việc làm của Lê Chiêu Thống chứng tỏ chứng tỏ triều đình phong kiến nhà Lê không thể duy trì được nữa, mặc dù Nguyễn Huệ đã rất cố gắng phù Lê. Trước tình hình đó Nguyễn Huệ đã lên ngôi Hoàng đế ngày 25/11/1788.
- GV đọc bài hiểu dụ của Quang Trung, yêu cầu HS cho biết ý nghĩa của bài hiểu dụ trên.
- HS trả lời: Ý nghĩa của bài dụ cho thấy tinh thần dân tộc cao cả, ý thức quyết tâm bảo vệ độc lập.
- GV sử dụng lược đồ tường thuật tóm tắt diễn biến trận Ngọc Hồi- Đống Đa. Bài dụ đã cổ vũ tạo khí thế quyết tâm chiến đấu của nghĩa quân Tây Sơn sau 5 ngày hành quân thần tốc, ngày Mồng 5 Tết, nghĩa quân đã giành thắng lợi ở Ngọc Hồi-Đống Đa.
*Hoạt động 2: Cá nhân.
- Hỏi: Cho biết công lao của phong trào nông dân Tây Sơn và Nguyễn Huệ ?
- HS dựa vào phần kiến thức vừa học, trả lời: Tiêu diệt các tập đoàn phong kiến phản động chống quân xâm lược bảo vệ tổ quốc.
*Hoạt động 1: Cả lớp và cá nhân
- GV trình bày về sự thành lập Vương triều Tây Sơn nhưng không giải quyết được các yêu cầu lịch sử phong trào khởi nghĩa vẫn tiếp tục.
- GV trình bày tiếp sự kiện Nguyễn Huệ lên ngôi 1788. 
- Hỏi: Em hãy cho biết chính sách của vua Quang Trung ?
- GV minh hoạ về chính sách đối ngoại của vua Quang Trung : Sau khi đánh tan 29 vạn quân Thanh, Quang Trung cử Ngô Van Sở và Phan Huy Ích sang Trung Quốc cầu phong, lập lại hoà bình để xây dựng lại đất nước.
- Hỏi: Em có nhận xét gì về những việc làm của vua Quang Trung ?
- HS suy nghĩ, trả lời
- GV kết luận: Những chính sách của Quang Trung mang tính chất tiến bộ, thể hiện ý tưởng mới của một ông vua muốn thực hiện những chính sách cải cách. Nhưng những 
chính sách tiến bô của ông chưa có ảnh hưởng 
lớn trên phạm vi cả nước. Năm 1792, Quang 
Trung đột ngột qua đời, sự nghiệp thống nhất 
đất nước, đưa đất nước thoát khỏi khủng hoảng chưa thành.
I. Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước cuối thế kỉ XVIII:
- Giữa thế kỉ XVII, chế độ phong kiến ở cả 2 Đàng khủng hoảng sâu sắc àphong trào nông dân bùng nổ.
- Năm 1771, khởi nghĩa nông dân bùng lên ở Tây Sơn (Bình Định).
+ Từ 1 cuộc khởi nghĩa nhanh chóng phát triển thành phong trào lật đổ chúa Nguyễn ở Đàng Trong.
- Năm 1786-1788, nghĩa quân tiến ra Bắc lật đổ tập đoàn Lê –Trịnh, thống nhất đất nước.
I. Các cuộc kháng chiến ở cuối thế kỉ XVIII:
1/ Kháng chiến chống quân Xiêm 1785:
- Nguyễn Ánh cầu viện quân Xiêm à 5 vạn quân Xiêm vào nước ta. 
- Năm 1785, Nguyễn Huệ đã tổ chức trận đánh phục kích tại Rạch Gầm- Xoài Mút (trên sông Tiền-tỉnh Tiền Giang) đánh tan quân Xiêm, Nguyễn Ánh phải chạy sang Xiêm.
2. Kháng chiến chống quân Thanh (1789):
- Vua Lê Chiêu Thống cầu viện quân Thanh
kéo sang nước ta.
- Năm 1788, Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế, lấy niên hiệu là Quang Trung chỉ huy quân tiến ra Bắc.
- Mồng 5 Tết 1789, nghĩa quân Tây Sơn giành chiến tháng vang dội ở Ngọc Hồi-Đống Đa, tiến vào Thăng Long đánh bại hoàn toàn quân xâm lược.
- Phong trào nông dân Tây Sơn đã bước đầu hoàn thành sự nghiệp thống nhất đất nước, bảo vệ Tổ quốc.
III. Vương triều Tây Sơn :
- Năm 1778, Nguyễn Nhạc xưng Hoàng đế (hiệu Thái Đức) àVương triều Tây Sơn thành lập.
- Năm 1788, Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế thống trị từ vùng đất từ Thuận Hoá trở ra Bắc.
- Thành lập chính quyền các cấp, kêu gọi nhân dân khôi phục sản xuất.
- Lập laị sổ hộ khẩu, tổ chức lại giáo dục, thi cử, tổ chức quân đội, dịch chữ Hán ra chữ Nôm để làm tài liệu dạy học.
- Đối ngoại: hoà hảo với nhà Thanh, quan hệ với Lào và Chân Lạp tốt đẹp.
- Năm 1792, Quang Trung qua đời.
- Năm 1802, Nguyễn Ánh tấn công các vương triều Tây Sơn bị lật đổ.
4/ Củng cố: 
- Cuối thế kỉ XVIII, chế độ phong kiến Việt Nam bước vào giai đoạn khủng hoảng, đất nước Việt Nam đứng trước nguy cơ bị chia cắt lâu dài.
- Phong trào Tây Sơn bùng lên đã đánh đổ các thế lực phong kiến, vừa đánh bại 2 cuộc xâm lược lớn của nước ngoài, vừa bảo vệ vững chắc nền độc lập của Tổ quốc, góp phần thống nhất đất nước.
5/ Bài tập về nhà: 
HS sử dụng lược đồ SGK để tường thuật chiến thắng Ngọc Hồi-Đống Đa.
6/ Dặn dò:
+ Học bài cũ, trả lời các câu hỏi SGK
+ Đọc trước bài 24,trả lời các câu hỏi sau.
+ Sưu tầm tranh ảnh về những công trình nghệ thuật thế kỉ XVI-XVIII.
+